Busreisje en eerste kennismaking met de Miskitos

Pfoeh tja ja zeg waar zal ik eens beginnen… Na de ietwat minder plezante welkom-in-Nicaragua-ervaring van een mes op je keel achterin een taxi in hoofdstad Managua en de veel plezantere kennismaking met Freddy Romero op het hoofdkantoor PLAN Nicaragua begon het avontuur al meteen met de busreis Managua – Puerto Cabezas. Waar volgens de Lonely Planet reisgids Puerto Cabezas over land enkel per 4x4-jeep te bereiken valt, is het vanuit Nicaraguaans perspectief ook best haalbaar in een afgeschreven US-schoolbus. Ach wetend dat de reis ruim 20 uur zal duren bood de verbazing dat het ding zich überhaupt verplaatste voldoende afleiding voor de eerste uurtjes. Zo was het interessant om te zien dat enkele losgeroeste steunpalen die ooit het dak ondersteunde een geheel eigen route naar Puerto Cabezas leken af te leggen, significant afwijkend van de route van de bus zelf. Door de kuilen stuiterend werd bevestigd dat deze steunpilaren ook ooit gemonteerd waren met een bepaald doel voor ogen: de geluiden en flexibiliteit van het metalen, met bagage overladen dak gaven me het oncomfortabele gevoel dat ik m’n Spaans cursusboekje misschien toch beter in m’n handbagage had kunnen stoppen… Ach ja als hier een ervaren buschauffeur dagelijks aanneemt dat dit dak een onbegrensd aantal kilo’s aankan mag ik dat voor deze ene dag toch ook best kunnen aannemen, niet?

Minder verbaasd was ik toen we na 4 uur voor het eerst met de klep omhoog stonden. Echter als met pech langs, of beter gezegd midden op de weg stilstaan routine wordt is het voordeel dat de gehele bus-crew tevens top-monteurs blijken, vaak sneller klaar dan dat jij je onverwachte lunchstop benut om je bord te legen. Toen we na 6 uur echter weer stilstonden was het enkel lekker ff de benen te strekken met een zakje tortillachips, maar ook nu konden we snel weer door. Tijdens de regenbui die volgde mocht ik m’n eigen wederom verbazen: de ruitenwissers bleken daadwerkelijk in staat om de richting van het stromende water te beïnvloeden (ja ja!). Of het zicht er ook echt beter op werd is een heel ander verhaal…

Eenmaal donker was het tijd voor de volgende uitdaging: slapen. Slapen in een schuddende afgeschreven schoolbus gebouwd voor kinderen is het makkelijkst door met de rest mee te bewegen. Dit betekent je kop leunend op de bank voor je met je handen naast of onder je kop om de schokken op te vangen en dan rustig afwachten wat eerder komt: de slaap of de kramp. Bij gebrek aan ervaring geen zorgen: tijdens zo’n busreis zijn er voldoende herkansingen! Toen het mij voor de eerste maal lukte daadwerkelijk te slapen, werd ik om half 1 ’s nachts gewekt door geschreeuw. Jawel na ruim 12 uur hadden we nu ook in het donker de klep omhoog. Een buitenkansje om zonder schokken snel opnieuw in slaap te vallen, en hoewel zowel de kramp als de slaap zich de hele nacht als winnaar afwisselden, was het plotseling 7:15 ’s ochtends. Net op tijd om de chauffeur en z’n crew terug te zien komen wandelen met wat onderdelen uit het dichtstbijzijnde dorpje om probleem numero 4 te verhelpen (mocht ik er ’s nachts niet eentje gemist hebben). Zoals ik al vermoedde bevestigden enkele medereizigers dat we inderdaad ‘wat’ achterlagen op schema, maar toen na 22 uur reizen de stuurstang afbrak werd het geduld van menigeen op de proef gesteld (check www.picasaweb.google.com/dennisvoes voor foto’s, de eerste met nieuwe camera). Badend in m’n eigen zweet een boek lezend werd ik na ruim 80 minuutjes echter al onderbroken: de crew had de zaak weten te fiksen met een oude binnenband (vraag me niet hoe..) in een tempo waar ze zelfs in de formule 1 jaloers op kunnen wezen. Toen na ruim 25 uur de V-snaar knapte werden we ingehaald door de bus die 6 uur na ons vertrokken was. Dit was eventjes ontmoedigend, maar het voelde een stuk beter toen we een kwartiertje later onder luid geschreeuw deze bus weer inhaalde toen die met pech stilstond. Na een krakend gammel houten bruggetje en een veerpont waar wel vaker bussen in het water verdwijnen kwamen we na 28 uurtjes aan in Puerto Cabezas. Wat moe ja, dat moet ik dan toch toegeven, maar levend en wel :-)
Nog iemand klachten over de NS?

Na een nachtje slapen als een roos, baby, os en wat dan al niet meer was het tijd voor mijn kennismaking met de PLAN-crew alhier, m’n nieuwe collega’s voor juni/juli.
PLAN, voorheen Foster Parents, is een vrijwilligersorganisatie alwaar je op afstand een kind kunt adopteren/sponsoren. Op deze manier kun je een wat persoonlijkere band opbouwen via briefuitwisselingen of een evt. bezoek aan je kind, terwijl het geld benut wordt om hulp te bieden aan verschillende straatarme gemeenschappen in de regio. Mijn ouders zijn al enkele jaren sponsor van Maria Lopez Rivera, een 8-jarige dochter uit de Miskito-gemeenschap genaamd Sangnilaya (85 km en 2 uur per 4x4 vanaf Puerto Cabezas). Mijn eerste ontmoeting met deze gemeenschap gaat een interessante worden, aangezien ik de eerste buitenlander, de eerste blanke ben die voet binnen hun gemeenschap zal zetten. Hoe m’n lieftallige ouders der in godsnaam bij komen om het meest afgezonderde gezin in de meest veraf gelegen gemeenschap in de grootste uithoek van Nicaragua te sponsoren mag Joost weten, maar het avontuur zal er niet minder om worden… Dankje he pap en mam!

Na een warm ontvangst met een lekker bakje koffie, gaven Sayonara en Willard een presentatie waarin de Nicaraguaanse historie van PLAN, lokale organisatie en het gemeenschapsleven werd uitgelegd. Een introductie:
PLAN bestaat in Nicaragua sinds 1994, echter de eerste hulp van PLAN aan de Miskito-gemeenschappen in het armere en minder bereikbare noordoosten arriveerde na de orkaan Felix in september 2007 (hierover later meer). De naam Miskito vindt z’n oorsprong in zowel het woord moscos/moscas (gemengde indianen) zoals de Spanjaarden hen noemden, alsmede in het woord mosquitos omdat ze de enige groep waren die mosquetes (vuurwapens) hadden. De gemeenschappen bestaan uit natives (Miskitos en Mayagnas), die hun eigen taal spreken (Miskito & Mayagna). Spaans wordt gegeven op de wat hogere niveaus op school en wordt vooral gesproken door volwassenen. De Miskito-gemeenschappen zijn christelijk en functioneren autonoom, met hun eigen wetten, politie, rechtssysteem etc. - laten we hopen dat deze niet al te verschillend uitpakken van de wetten die ik gewend ben… Kinderen helpen met het werk in en rondom het huis, verzamelen brandhout en water en verzorgen hun broertjes en zusjes. Sommigen helpen hun ouders ook op het platteland met zaaien en oogsten van rijst, bonen, maïs, yuca (een wortel die een beetje smaakt zoals een aardappel), bananen etc.

Binnen de gemeenschap heerst een diep respect voor ouderen/levenservaring. Zo heeft iedere gemeenschap een leider op leeftijd, waarmee PLAN iedere vorm van hulp eerst dient te overleggen alvorens toe te passen binnen de gemeenschap. Hoewel veel kinderen naar school gaan, zijn er enkel basisscholen aanwezig in de gemeenschappen en gaat het leerproces trager dan elders. De kinderen leren immers enkel gedurende hun schooluren, maar hoeven thuis niet te rekenen op hulp van hun analfabete ouders. In de periode mei - december zullen de meeste kinderen sowieso enkel op moeders steun kunnen rekenen: veel vaders werken en slapen op vissersboten op de Caribische zee, 40-50 man sterk per boot.

De orkaan
In september 2007 werd een groot deel van het gebied ‘Llano Norte’ en de Noord Atlantische Autonome regio (RAAN) getroffen door orkaan Felix. Huizen, kerken, scholen, paden en akkers werden verwoest. Zoals een kind ter plaatse het verwoorde: “Ik zou graag een betere kerst willen hebben, want dit jaar was niet zo goed”. Ruim een jaar later zou een student verklaren: “We huilden en schreeuwden allemaal, want de wind had al onze huizen weggevaagd. Alleen onze kerk stond nog overeind. Zelfs nu, als er een sterke wind opsteekt, worden we bang en herinneren we wat we hebben meegemaakt”.

Erlinda, een meisje van de Sangnilaya gemeenschap, vertelt haar verhaal: “In het begin hadden we geen idee dat de orkaan onze kant zou opkomen. Maar de orkaan veranderde van richting naar ons toe en we evacueerden naar school. We zagen hoe de wind de daken van onze huizen afrukte en ook van de school waar we ons in verborgen… we konden niets anders doen dan daar te zitten. Toen de orkaan voorbij was, konden we de straten niet meer zien, onze huizen waren weg, we hadden al onze huisdieren verloren, de rivieren waren overstroomd, bomen waren omvergevallen, het water was verontreinigd en we hadden geen medische voorzieningen.
Er waren veel slachtoffers. We ontmoetten een oudere man die zei dat hij 3 kleinkinderen verloren had. De moeder van de kinderen had vastgezeten onder een boomstam en was naar het ziekenhuis in Puerto Cabezas afgevoerd. Het was moeilijk maar het lukte ons om een huisje te bouwen en daar te blijven. We ontmoetten PLAN, die ons zaden gaf om nieuwe gewassen te oogsten, met de kinderen werkte en later workshops gaf over hygiëne, kinderrechten, familiegeweld, huisdierenverzorging en andere belangrijke onderwerpen. Nu voelen we ons een stuk beter en gelukkiger want we kunnen het verschil zien tussen de dagen na de orkaan en nu”.

Na de orkaan hielp een breed arsenaal aan organisaties (o.a. PLAN, UNICEF, SAFE, FISE, ADRA, Salud sin limite etc.) met de wederopbouw van in totaal 60 gemeenschappen. PLAN richtte zich op 12 gemeenschappen, die ik gedurende mijn 6-8 weken als vrijwilliger allen zal bezoeken. In de komende 2 maanden zal PLAN alhier hun steun uitbreiden naar een totaal van 34 gemeenschappen.

Onmiddellijk na de orkaan werd voedselhulp aangeboden, aangezien de orkaan alle velden met bonen, rijst, maïs, yuca etc. weggevaagd had. Na 3 maanden begon ook het herstel van akkers en velden, het vrijmaken van de paden naar deze velden toe (vaak bezaaid met 80-jaar oude bomen en 2-4 uur lopen vanaf de gemeenschap) en de wederopbouw van huizen (met houten daken i.p.v. palmbladdaken). Kinderen die hun ouders, broertjes en zusjes verloren hadden kregen psychosociale hulp, onder andere door samenspelen te bevorderen, competitiewedstrijden op touw te zetten en onderling ervaringen uit te wisselen. Tijdelijke schoolfaciliteiten werden aangeboden gedurende de tijd dat klaslokalen werden herbouwd. Kinderen leerden hoe zich voor te bereiden en te reageren op natuurrampen en hoe eerste hulp toe te passen. Nu, 4 jaar later, zijn veel van deze projecten nog steeds niet afgerond.

Een medisch centrum met mobiele brigades voorziet de gemeenschappen van vaccinaties, medische hulp en medicijnen, aangezien mensen vaak geconfronteerd worden met malaria, knokkelkoorts, diarree en overgeven. Het afval in hun huizen, tuin en op straat, de beperkte aanwezigheid van schoon en veilig drinkwater en gebrek aan wc’s zijn andere problemen waarmee PLAN helpt, wat resulteert in minder gevallen van malaria, griep en verkoudheden. Om kindermishandeling te verminderen wordt kennis van de rechten van het kind verspreid onder kinderen en ouders, om ouders bewust te maken van de gevolgen van hun acties en hun verantwoordelijkheid om hun kind te beschermen. Zo voegde een aantal ouders zich bij een adviesgroep ter begeleiding van studenten om hun studie voort te zetten, terwijl kinderen hun situatie uitleggen aan de leider van de gemeenschap. Zo legde Joseling, een lokale student, uit “Ik heb de leider gevraagd hoe ze hun projecten onder de gemeenschap verdelen, aangezien ik in mijn gebied geen enkel project gesteund door de gemeenschap gezien heb”.
Het versterken van jeugdnetwerken, tweetalig onderwijs (Miskito en Spaans) en zaadbanken opzetten om oogstopbrengst te verbeteren zijn enkele voorbeelden van de huidige doelstellingen voor de toekomst.


Na deze introductie werd het tijd om deze gemeenschappen ook in werkelijkheid te leren kennen. Om de familie en gemeenschap gesponsord door m’n ouders te bezoeken is reeds een volledig dagprogramma opgezet. Hoewel het wereldwijd binnen PLAN de mogelijkheid wordt aangeboden je sponsorkind te bezoeken, ben ik de eerste die in deze regio zo’n dag zal mogen meemaken. Minder gebruikelijk is het feit dat ik hier ook een kleine 2 maanden als vrijwilliger aan de slag zal gaan (PLAN wereldwijd heeft geen vooropgezette vrijwilligersmogelijkheden, het geluk was weer aan mijn zijde!). Hierdoor mocht ik een dag voor m’n officiële bezoek al vluchtig kennismaken met enkele andere gemeenschappen, waaronder Iltara. Nog voordat we aankwamen zagen we een groep Miskito’s onder een brug in het water druk gebaren. Het bleek dat een stuk van de brug een paar dagen geleden had losgelaten en ze probeerden de brug wat extra te stutten met een boomstam. Voor mij betekende het meteen de kennismaking met de leider van de Sangnilaya gemeenschap waar ik de volgende dag mee zou kennismaken. Een rustige uitstraling met warme glimlach straalde een ietwat Morgan-Freeman-achtige wijsheid uit: dat biedt vertrouwen voor morgen!

Aangekomen in Iltara mocht ik kennismaken met de resultaten van voorgaande projecten en de opzet van nieuwe. Zo is er een basisschool gebouwd en zijn er een aantal zonnepanelen geïnstalleerd om ’s avonds de lamp te laten branden. Tevens is er een centrale radio geïnstalleerd om te communiceren in geval van nood. Maar ook met radio bleek geduld een schone zaak: toen we contact zochten met Puerto Cabezas duurde het toch nog zeker 5 minuten voordat er iemand antwoordde...
Een van de nieuwe projecten is het kweken van tomaten. In dit deel van Nicaragua worden geen tomaten gecultiveerd (de tomaten in Puerto Cabezas komen vanuit hoofdstad Managua) en het betreft dus een nieuwe groente voor de meesten. Aangezien er niet echt een budget is voor een uitgebreid bodemonderzoek (moet m’n natuurwetenschappelijke kennis soms onbenut laten hier..), hebben ze als experiment tomatenplanten in en buiten een tuinkas gezaaid om de invloed van insectenplagen te kunnen beoordelen. Hoop de eerste resultaten nog te kunnen meemaken!
Een ander 4-maanden-project betreft het opzetten van een bakkerij, waarvoor 23 Miskito-vrouwen zich hebben aangemeld. PLAN helpt bij de financiering en bouw van de bakkerij, de oven en logistiek. Heb zelf vanuit ons Nederlands marketing-oogpunt ook het idee aangedragen om een promotiedag te organiseren, aangezien veel Miskito’s nog nooit een brood gegeten hebben en waarschijnlijk ff over een drempeltje heengeholpen moeten worden. Maar zal erop letten dat het niet teveel een ‘gratis eftelingzegels bij 3 zakken chips’-cultuur wordt ;-)

Het bezoeken van deze projecten gaat gecombineerd met de eerste kennismakingen met de Miskito’s zelf. Logischerwijs betreft dit wat aftasten: als eerste buitenlander heb je meteen zo’n superlange bleke bebaarde gast, uiteraard is dat ff wennen ja. Maar toen iemand me zijn zitplek aanbood om vervolgens zelf op een stuk steen te gaan zitten, wist ik dat het hart van deze mensen op de goede plaats zit. Zelf kan ik op reis altijd intens genieten van de eerlijke reactie van kinderen, nog nauwelijks beïnvloed door maatschappelijke maatstaven. Een gemiddelde reactie tijdens een bezoek aan de basisschool:
Eerst kijken 2 grote ogen je aftastend en vol verbazing aan, soms in een ietwat teruggedeinsde houding. Als je hun vriendelijk blijft aankijken en evt. erbij zwaait, ebt de eerste verbazing weg en breekt na gemiddeld een seconde of 6 een vrolijke verlegen glimlach door. Als je eenmaal de held van de klas gevonden hebt, degene die je als eerste een hand durft te geven, is het ijs gebroken. De rest kan niet achterblijven en al is het soms meer een vluchtig aanraken dan een hand, de nieuwsgierigheid wint het uiteindelijk altijd van de angst. Eenmaal kennisgemaakt met hun lerares is er voldoende vertrouwen aanwezig om al door de halve klas uitgezwaaid te worden. Als dat al lukt binnen 20 minuutjes komt het gedurende de komende 2 maanden wel goed. Zeker als ik m’n Miskito-Spaans woordenboek eens goed bestudeer (hoewel ik me afvraag of ik er de eerstkomende weken niet meer Spaans dan Miskito van leer..). Morgen m’n officiële bezoek aan Sangnilaya.. dit gaat heel interessant worden!
Ja man!

Liefs aan Nederland :-)
Dennis